Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại nhờ tính gắn kết cộng đồng và thúc đẩy bình đẳng giới.
Tối 4/12, tại Trung tâm hội nghị Conmebol, thủ đô Asunción, Paraguay, UNESCO công nhận Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là một trong 66 ứng viên được xem xét trong kỳ sơ tuyển lần thứ 19 của Ủy ban Liên chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ sản phẩm văn hóa phi vật thể và là Di sản văn hóa phi vật thể thứ 16 của Việt Nam được UNESCO công nhận, theo Cục Di sản Văn hóa.
Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam diễn ra từ 22 đến 27/4 Âm lịch tại miếu Bà Chúa Xứ và khu vực bệ đá thờ Bà trên núi Sam, thành phố Châu Đốc, An Giang. Lễ gồm các nghi thức tâm linh, biểu diễn nghệ thuật, thể hiện niềm tin và biết ơn Mẹ Đất - Mẹ Xứ của cộng đồng dân tộc Việt, Chăm, Khmer và Hoa.
Tượng Bà Chúa Xứ được đặt ở chánh điện. Ảnh: Cáp treo núi Sam
Bà Chúa Xứ là Thánh mẫu trong tín ngưỡng thờ nữ thần, luôn che chở, phù hộ dân chúng. Tục lễ Bà và dự lễ hội để thỏa mãn niềm tin, mong cầu về sức khỏe, bình an và tài lộc của cộng đồng Khmer, Chăm, Hoa, Việt ở Châu Đốc, An Giang cũng như cư dân vùng Tây Nam Bộ.
Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam là sự kế thừa, tiếp thu, tích hợp và sáng tạo của cư dân Việt trong quá trình khẩn hoang và là tổng hòa của tín ngưỡng thờ Mẫu của các dân tộc Việt, Chăm, Khmer và Hoa. Các hoạt động lễ hội là môi trường giáo dục truyền thống đạo đức "uống nước nhớ nguồn", thực hành văn hóa và sự hòa hợp của các dân tộc cùng đức tin trong cùng một phạm vi lãnh thổ.
Theo Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, hồ sơ đề cử di sản văn hóa phi vật thể Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ núi Sam của Việt Nam đáp ứng ghi danh tại Danh sách di sản phẩm văn hóa phi vật thể với 5 tiêu chí.
Các tiêu chí gồm: Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ Núi Sam được cộng đồng người Kinh, Khmer, Chăm và Hoa tại thành phố Châu Đốc tổ chức; Góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, bình đẳng giới, phát triển kinh tế toàn diện, cũng như thúc đẩy hành động bảo vệ bền vững môi trường và khí hậu, bảo vệ hòa bình và gắn kết xã hội; Nhà nước đã đề xuất sản xuất các biện pháp bảo vệ; Hồ sơ bầu cử đã xác định vai trò của các cơ sở, nhân vật đại diện cộng đồng; Di sản được đưa vào danh mục quốc gia di sản văn hóa phi vật thể và danh mục kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể của An Giang.
Người dân, du khách viếng miếu Bà Chúa Xứ tại TP Châu Đốc, tỉnh An Giang đầu năm 2023. Ảnh: Thanh Tùng
Theo đó, Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể quyết định đưa Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ Núi Sam vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Lễ hội được UNESCO ghi danh sẽ nâng cao ý thức của cộng đồng trong quá trình tổ chức, quản lý và gìn giữ di sản chung. Việc ghi danh cũng góp phần chia sẻ hình thức thực hành lễ hội, khẳng định vai trò của các nghi lễ mang tính chất dung hợp văn hóa các cộng đồng, phản ánh sự đa dạng văn hóa.
Đồng thời, lễ hội trở thành di sản đại diện nhân loại sẽ thúc đẩy sự hiểu biết, đối thoại giữa cộng đồng các dân tộc có tín ngưỡng thờ nữ thần ở Việt Nam, Đông Nam Á và trên thế giới, đề cao những sáng tạo văn hóa tâm linh của các dân tộc và góp phần nhận diện sự tương đồng về văn hóa giữa các dân tộc.
Hằng năm lễ hội thu hút hàng trăm nghìn lượt du khách đổ về Châu Đốc, núi Sam.